شیمی وزندگی
بخش اعظم بدن ماازآب تشکیل شده ونوشیدن منظم آن باعث حفظ آب موجوددربدن می شود.آب برای انتقال موادمغذی به تمامی سلول هالازم است وباعث پاکسازی بدن ازسموم وموادمضرمی شود،اماچه خطراتی می توانددرآب های آشامیدنی وجودداشته باشد؟آب آشامیدنی باموادمعدنی بالابرای سلامت زیان آوراست.یکی ازموادی که می تواندبرای بدن مضرباشد،کلراست که برای ضدعفونی کردن به آب آشامیدنی اضافه می شود.تحقیقات نشان داده که کلرمی تواندباموادارگانیک طبیعی مانندمیوه ها،سبزیجات،محصولات سویاوچای که حاوی موادمغزی فیتوشیمیایی هستند،ترکیبات خطرناک وسرطان زایی ایجادکند.همچنین این مساله درموردویتامین ها،مکمل هاوبرخی داروهانیزصدق می کند.این ترکیبات خطرناک که موسوم به تری هالومتان هستند،می توانندبه غده تیروئیدآسیب برسانندوباعث ایجادنقص های مادرزادی بشوند.ضمن این که بسیاری ازمیکروب هاتوسط کلرازبین نمی روند.وجودآرسنیک درآب آشامیدنی نیزمی تواندباعث تولدنوزادان کم وزن،سقط خودبه خودجنین ومشکلات دیگرشود.همچنین نیترات بانقص های مجرای عصبی مرتبط است ومی تواندباعث سیانوزیس یاکاهش ظرفیت حمل اکسیژن خون شودکه برای نوزادان زیر6ماه بسیارخطرناک است.سرب نیزباجداشدن ازلوله های انتقال وورودبه آب آشامیدنی،به سرعت جذب بدن می شودومی تواندمنجربه مسمومیت شود.فلورایدنیزازجمله فراورده های جانبی آلومینیم است که می تواندموجب آلزایمرشود.فلورایدزیاددرخمیردندان هاوآب آشامیدنی می تواندباعث آسیب دیدگی سیستم های اسکلتی ماهیچه ای وعصبی شده ودرنتیجه به محدودیت حرکتی ،پوکی استخوان ومشکلات عصبی منجرشود.امروزه بهترین روش برای حذف یاکاهش کلروفلورایدآب،استفاده ازفیلتراسمزی معکوس است.سایرترکیبات آلی ماننددی اکسین نیزاثرات سوئی بررشدجنین دارد.مقادیرزیادموادمعدنی درآب آشامیدنی می تواندبروزبیماری های تنفسی حادومزمن مانندکلوسیستوپاتی،نفروپاتی،بیماری های معده ای روده ای وپوسیدگی های دندانی راافزایش دهدونیزاثرات نامطلوبی برمحتویات فیزیکوشیمیایی وبیوشیمیایی ادراربگذاردوبادفع موادکریستال شکل وشاخص های تجزیه غشای سلولی همراه باشد.خطراتی که آب آشامیدنی راتهدیدمی کند.درمورداستفاده ازآب مقطربه عنوان آب آشامیدنی،بایدگفت،ازآنجاکه آب مقطرعاری ازموادمعدنی محلول است به طورفعال،خاصیت جذب موادسمی وازبین بردن آنها رادارد.به همین علت نوشیدن آن به صورت چندهفته یک بار،برای بدن مفیداست.امامصرف روزانه این نوع آب به دلیل ازدست دادن سریع الکترولیت ها(سدیم-پتاسیم وکلراید)وموادمعدنی مانندمنیزیم خطرناک است،زیراکمبوداین عناصرمی تواندباعث بی نظمی درضربان قلب وفشارخون بالاشود.پخت غذاهاباآب مقطر،موادمعدنی راازآنهاخارج می کندوارزش موادمغذی راپایین می آورد.همچنین آب مقطر،به سرعت دی اکسیدکربن راازهواجذب می کندوباعث اسیدی شدن آب می شود.بسیاری ازفلزات نیزمی تواننددرآب مقطرحل شوند.نوشیدنی های گازداروسایرنوشیدنی هایی که ازآب مقطرساخته شده اند(باشکریابدون شکر)مقادیرزیادی ازکلسیم،منیزیم وموادمعدنی نادرراواردادرارمی کنند.این درحالی است که کاهش موادمعدنی،خطرافزایش پوکی استخوان،آرتریت،کم کاری تیروئید،بیماری های قلبی-عروقی،فشارخون بالاوتعدادزیادی بیماری های جدی رادرنوزادان نارس به همراه دارد.بسیاری ازمتخصصان معتقدندانواع بیماری هادرنتیجه تجمع موادزائداسیدی دربدن ایجادمی شوند.درواقع آب ایده آل برای بدن بایداندکی قلیایی بوده وموادی مانندکلسیم ومنیزیم داشته باشد.آب تصفیه شده بایک فیلترجامدذغالی،کمی قلیایی است که باازوناسیون ،این آب برای نوشیدن روزانه کاملاایده آل می شود.رابطه معناداری میان طول عمرومصرف مرتب آب های سخت(دارای کلسیم ومنیزیم)وجوددارددرحالی که احتمال خطربیماری ومرگ زودرس ،بانوشیدن مرتب آب مقطرافزایش می یابد.ازخطرات دیگری که آب های آشامیدنی راتهدیدمی کند،انواع آلودگی های میکروبی است.به عنوان مثال،وجودباکتری کلی فرم که به طورطبیعی درروده انسان وسایرحیوانات دیده می شود،درآب آشامیدنی،نشان دهنده ورودآلودگی ازیک منبع آب سطحی مانندهرزآب های مزرعه ای است.همچنین لژیونلاباکتری ای است که درآب راکدبادمای 30و40درجه رشدمی کند.این باکتری می تواندباتبخیرآب واستنشاق واردبدن شودونوعی آنفولوآنزابه نام تب پانتیاک راایجادکندونیزباعث بیماری خطرناک ترومرگبارتری به نام لژِیونلوزیس شود.کپک هاوویروس هانیزمی توانندآب آشامیدنی رابه خطربیندازند.سایرمیکروارگانیسم ها مانندژیاردیاباعث علائم گوارشی می شوندوکریپتوسپوریدیوم انگلی نیزبیماری شبه وباراایجادمی کندوباعث اسهال،استفراغ،دردهای شکمی وتب می شود.آب زیادمسمومیت می آورد.دسته ای دیگرازمشکلات مربوط به آب آشامیدنی،به کمیت ونحوه مصرف آن بازمی گردد.نوشیدن بیش ازاندازه آب می تواندمنجربه اختلال کشنده ای درعملکردمغز،موسوم به مسمومیت آبی شودکه درنتیجه به هم خوردن تعادل طبیعی الکترولیت هادربدن اتفاق می افتد.این وضعیت اغلب درمسابقاتی مانندبوکس وکشتی که مدت زیادی به طول می انجامد،دیده می شودلازم به ذکراست که نوشیدن حداقل یک تادولیترآب درروز(بسته به توده بدن)همچنان توصیه می شودومسمومیت آبی درمقادیربالاترازآن رخ می دهد.دونده های دوی ماراتون نیزچنانچه درحین دویدن،آب زیادی بنوشند،مستعدابتلابه این مسمومیت می شوند.باکاهش غلظت سدیم ،دوندگان پس ازمدتی دچارسرگیجه می شوندوازحال می روند.به طورکلی کارکردن درهوای بسیارگرم ومرطوب وعرق کردن زیادکه متعاقب آن آب زیادی نوشیده می شودونیزمصرف داروهایی ماننداکستازی(به دلیل فعالیت وفشارزیادی که واردمی کنند)نوشیدن زیادآب وبه هم خوردن تعادل الکترولیت هامی تواندبه مسمومیت آبی منجرشود.گفتنی است قرص های اکستازی ،سطح هورمون آنتی دیورتیک راافزایش می دهندوباعث دفع بیشترآب ازطریق ادراروایجادتشنگی می شوند.به طورکلی نوشیدن آب بیش ازحدنیاز،به دودلیل باعث فشارزیادبربدن می شود،نخست آن که حجم خون افزایش می یابدوفشارزیادی برقلب ورگهای خونی واردمی شودودیگراین که،کلیه هابرای تصفیه آب اضافی ازسیستم گردش خون،بایدبیش ازحدکارکنند،درنتیجه گلومرول ها(بسترهای مویین کلیوی)دراثرتجمع زیادآب آسیب می بینند.وجوداین فشاراضافی برسیستم گردش خون وکلیه هایک فرایندنامحسوس است ومی توانددردرازمدت به سلامتی آسیب برساند.چراکه بارقیق شدن خون،به منظورحفظ تعادل الکترولیت ها بین خون وسلول ها،آب ازخون به درون سلول هاتراوش می کندوباعث تورم سلول هامی شود.اگراین تورم درمغزرخ دهد،باعث افزایش فشاردرداخل جمجمه می شودکه باعلائمی ازسردردخفیف تااختلال درتنفس همراه است.مساله دیگرنوشیدن آب سردبعدازغذااست که به عقیده برخی متخصصان،می تواندباعث مشکلاتی برای دستگاه گوارش وسیستم ایمنی ،سندروم روده تحریک پذیر(ایجاداسهال یایبوست)افزایش ضربان قلب وحتی سرطان شودمنبع:ویژه نامه دانش وپزشکی جام جم.پنجشنبه 13بهمن 1390-شماره 223صفحه6(فروغ فلاح زاده)
خطرها و سودها: خورشید و جو حیات را در زمین امکان پذیر ساختهاند. زمین بر اثر حرارت خورشید گرم میشود و جو بخشی از این گرما را در خود نگه میدارد و مانع فرار گرمای مزبور به فضای میشود. ولی تمام انرژییی که خورشید تولید میکند بیخطر نیستند. پرتو خطر ناکی به نام ماورای بنفش از خورشید ساطع میشود که میتواند به حیات زیان آور باشد.
محافظت از زمین: جو همچون سپری نامرئی زمین را احاطه کرده است. جو از گازهای مختلفی تشکیل شده است که محافظ حیات در زمین است. جو اجازه میدهد که انرژیهای مفید از درون آن عبور کنند اما از مقدار انرژیهای مضری که به سطح زمین میرسند میکاهد. در ارتفاع ده تا سی کیلومتری زمین لایهای از جو قرار گرفته است که حاوی اوزن است. این لایه مانع رسیدن بخشی از پرتو مضر ماورای بنفش به زمین میشود.
لایهی اوزن: اوزن نوعی اکسیژن است. بر اثر برخورد پرتو ماورای بنفش خورشید با اکسیژن موجود در جو زمین اوزن تشکیل میشود. در جو لایهای از اوزن وجود دارد این لایه مانع عبور و رسیدن بخش اعضم پرتو ماورای بنفش به زمین میشود. ولی اوزن بر اثر آلودگی جو به سهولت میتواند نابود شود و این امر لایهی اوزن را به خطر میاتدازد.
اوزون خواران: گازهایی که در یخچالها به کار میروند موادی شیمیایی به نام کلروفلوئور و کربن (CFC) هستند این گازها در سطح زمین بی خطرند ولی در جوخطرناک میشوند.هنگامی که گازهای سی اف سی به پوشکره میرسند ممکن است درصد سال یا بیبشتر عمر کنندو سپس نابود شوند. این گازها در پوشکره بر اثر تابش پرتوی ماورای بنفش به مواد شیمیایی دیگری تجزیه میشوند. یکی از این مواد شیمیایی گاز کلر است که لایهی اوزن را منهدم میکند.
منابع سی اف سی: مواد سی اف سی در فریزرها و دستگاههای تهویه مطبوع و برخی از اسپری و دستگاههای آتش نشانی یافت میشود. اسفنجهای پلاستیکی که در بستهبندیها و وسایل منزل به کار میروند نیز ممکن است از مواد سی اف سی ساخته شوند. در کارخانههای سازندهی ابزارهای الکترونیکی برای تمیز کردن تابلوی مدارهای داخل تلوزیونها و کامپیوترها از مواد سی اف سی استفاده میکنند. این مواد به تدریج به داخل جو رانده میشوند.
اثرات ناشی از مواد سی اف سی: اگر ما مانع نازکشدن بیش از حد لایهی اوزن نشویم ، مقدار زیادی از پرتو زیانبخش ماورای بنفش به سطح زمین خواهد رسید. در آن صورت دانههای گیاهی رشد نخواهد کرد ، رشد گلها متوقف خواهد شد ، و بسیاری از گیاهان خشک خواهند شد. بدون گیاهان انسانها و حیوانات بدون غذا خواهند ماند. حتی صدمه مختصری به لایهی اوزن میتواند به محصولات غذایی زیان برساند.
اوزن در سطح زمین: لایهی اوزن تا هنگامی که در بالای آسمان است زمین را از پرتوهای بسیار مضر خورشید محافظت میکند. ولی در سطح زمین وجود اوزن نوعی آلودگی خطرناک بهشمار میرود که به حیات زیان میرساند. در شهرهای بزرگ بر اثر ترکیب سوخت اتومبیلها با نور خورشید اوزن تولید میشود. اگر وزش باد وجود نداشته باشد که اوزن را به طبقات بالای جو ببرد، اوزن در مجاورت زمین انباشته خواهد شد و مه دود فتوشیمیائی خطرناکی به وجود میآورد که سلامتی را به خطر میاندازد.
حفره اوزن: مدت سی سال است که دانشمندان لایهی اوزن قطب جنوب را اندازهگیری میکنند. آنان در دههی 1980متوجه شدند که در هر سال هنگام بهار بخش وسیعی از لایهی اوزن بر فراز قطب جنوب بسیار نازک میشود. تقریباً تمام اوزن این منطقه بر اثر مواد سی اف سی منهدم میشود.در دههی 1960 در لایهی اوزن حفرهای وجود نداشت ، زیرا مواد سی اف سی بسیار کم مصرف میشد. اکنون در بهار هر سال حفرهای در لایه اوزن قطب جنوب ایجاد میشود. این امر ادامه خواهد یافت مگر آنکه ما مصرف سی اف سی را متوقف کنیم.
غنی و فقیر: در بسیاری از کشورهای توسعه یافته قوانین جدیدی وضع شده است که بر اساس آنها استعمال مواد سی اف سی ممنوع گردیده است. اتومبیلها میبایست به صورت ویژهای طراحی شوند که خروج دودهای مضری که وارد هوا میکنند کاهش یابد. ولی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته تحریم مواد سی اف سی چندان آسان نیست. افشانها و یخچالها در شمار وسایل رفاهی جا دارندو مردم این کشورها مایل نیستند دست از آنها بردارند.
آب از سرچشمه گل آلود است
هرگاه سوسپانسیون آب گل آلود در سرچشمه رودخانه تهیه شود به طوری که تا آن پایین دست ها همچنان سوسپانسیون باقی بماند و گل و لا ی فرصت ته نشین شدن و جدا شدن از آب را نداشته باشد این ضرب المثل را بکار می برند.
آب در دلش تکان نمی خورد
کنایه از یخ است که مولکول های آب در شبکه آن در جاهای ثابتی قرار دارند و امکان انجام حرکت انتقالی برای آنها وجود ندارد .
آبی از او گرم نمی شود
مقصود واکنش گرما دهی است که در گرماسنج بمبی انجام می شود و گرمای تولید شده واکنش آنقدر اندک است که توان گرم کردن آب درون گرماسنج را هم ندارد.
آب نمی بیند اما شناگر ماهری است
منظور فلزهای قلیایی است که زیر نفت نگهداری می شوند و آنچنان فعالیت شیمیایی بالا یی دارند که وقتی وارد آب می شوند با سرعت زیادی بر سطح آب می چرخند و به شدت با آن واکنش می دهند.
آب به آب شدن
انتقال یون هیدروژن از یک مولکول آب به مولکول آب دیگر و تشکیل یون هیدرونیوم و یون هیدروکسید که براساس نظریه برونست - لوری یک واکنش اسید - باز محسوب می شود.
آبشان از یک جوی نمی رود
لا بد حجم آب آنها روی هم آنقدر زیاد است که در یک جوی جا نمی گیرد والا دلیلی ندارد آبشان از یک جوی نرود.
آب که از سر رفت چه یک وجب چه صد وجب
این ضرب المثل شاید مربوط به آن زمانی است که انسان هنوز نمی دانست هرچه جسم در عمق بیشتری از مایع باشد فشار بیشتری را تحمل خواهد کرد والا کیست که نداند فشار ناشی از یک وجب آب صد برابر فشار صدوجب آب می باشد.
آب پاکی روی دست کسی ریختن
اضافه کردن آب خالص روی آزمایشی که در حال انجام شدن است یا استفاده از آب مقطر برای تهیه محلولی باغلظت معین.
آبی از دستش نمی چکد
یا دستش خشک است یا آب در دستش یخ زده است یا ظرف آبش سوراخ نیست والا این ادعا به شدت تکذیب می شود.
آب در هاون کوبیدن
روشی برای شکستن مولکول های آب و جدا کردن اتم های هیدروژن و اکسیژن از یکدیگر. در آن دورانی که هنوز ادیسون برق را کشف نکرده بود و بشر هنوز نمی توانست از روش برقکافت برای تجزیه آب استفاده کند از این روش استفاده می شد.
آب زیر کاه
این دیگر از آن حرفهاست که باید قاه قاه به آن خندید اگر چگالی آب از کاه بیشتر است پس آب به جز قرار گرفتن زیر کاه چاره ای دیگر ندارد بالا ی کاه که نمی شود قرار بگیرد. کسی که این را گفته یا چگالی را نمی شناخته یا از مقایسه چگالی آب و کاه عاجز بوده است.
آب زیر پوستش رفته
کنایه از نمک های آب پوشیده است که دارای چند مولکول آب تبلور در ساختار خود می باشند و تا زمانی که گرما به سراغشان نیاید این آب را زیر پوستشان نگه می دارند.
آب شدن و در زمین فرو رفتن
این ضرب المثل علا وه بر شیمی کمی تا قسمتی زمین شناسی را هم در بر می گیرد و منظورش بیشتر ذوب شدن برف ها و یخچال ها و فرو رفتن در اعماق زمین و تشکیل سفره های آب زیرزمینی می باشد.
آب و تاب دادن
اضافه کردن آب خالص به محلول داخل بالون پیمانه ای و سپس تکان دادن و تاب دادن محلول به منظور همگن سازی آن را بیان می کند.
آب از آسیاب افتادن
در رفتن برخی مولکول های آب از واکنش تجزیه آب به وسیله عمل برقکافت یا غلتیدن و سرسره بازی مولکول های آب در آسیاب های قدیمی را نیز می گویند.
آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم
همان عنوان فصل اول کتاب شیمی سال اول دبیرستان یعنی «آب مایعی کمیاب در عین فراوانی» است که با گذشت زمان به صورت این ضرب المثل درآمده است. در اینجا کره زمین به کوزه ای تشبیه شده است که آب دارد اما ساکنانش تشنه آب مناسب و قابل آشامیدن هستند.
آب که یک جا بماند می گندد
هرگاه آب برای مدتی نسبتا زیاد در جایی ثابت باقی بماند بر اثر رشد جلبک ها رنگ و بو و مزه آن تغییر می کند و برای جلوگیری از گندیدن آب اضافه کردن کات کبود توصیه می شود.
آب که سربالا می رود قورباغه ابوعطا می خواند
راستش را بخواهید هرچه گشتیم نتوانستیم برای این یکی خاصیت شیمیایی پیدا کنیم اما اگر کسی بخواهد دستگاه ابوعطا را با اجرای قورباغه بشنود شرطش این است که آب را وادار کند سربالا یی برود تا با آهنگ آن قورباغه شروع به خواندن کند عجب شرطی برای خواندن گذاشته این قورباغه! لا بد می دانسته نیروی جاذبه زمین اجازه نمی دهد آب سربالا یی برود که این شرط را گذاشته است. حکایت می کنند که ماهی از قورباغه خواسته یک دهن برایش بخواند و قورباغه هم برای اینکه از شر او خلا ص شود و او را دنبال نخود سیاه بفرستد این شرط را برایش گذاشته است والا قورباغه کجاو اجرا در دستگاه ابوعطا کجا؟
آب در گوش کسی کردن
گفتن ویژگی های شیمیایی و فیزیکی آب بیخ گوش کسی که حوصله شنیدن آنها را داشته باشد یا وارد کردن آب در بالون با لوله جانبی منتهی بایستی از طریق همان لوله جانبی باشد تا آب در گوش کردن محسوب بشود.
آب خوش از گلویش پایین نمی رود
کنایه از قیف شیشه ای است که هنگام انجام عمل صاف کردن آب به راحتی از آن پایین نمی آید و شاید هم منظور قطره چکان باشد که آب قطره قطره و به سختی از آن خارج می شود.
آب از آب تکان نمی خورد
خب نباید هم بخورد مگر پیوند هیدروژنی اجازه می دهد مولکول آب از مولکول دیگر جدا شود و برای مدتی هرچند کوتاه گشت و گذاری در اطراف و اکنافش داشته باشد.
آب به غربال پیمودن
شاید مربوط به زمانی است که از وسایل درجه بندی شده آزمایشگاهی امروزی نظیر استوانه مدرج و بشر و اینجور چیزها خبری نبوده است یا لا بد کسی از قیف بوخنر برای برداشتن آب استفاده کرده است و شاید هم کسی خواسته غربالش را امتحان کند تا از سالم بودنش مطمئن شود.
آب چیزی را کشیدن
خارج کردن آب تبلور نمک آب پوشیده با گرم کردن آن یا خشک کردن رسوب به وسیله قیف بوخنر و ارلن تخلیه را گویند.
آب را گل آلود کردن و ماهی گرفتن
تهیه سوسپانسیون آب گل آلود به منظور کاهش دید ماهی و راحت به دام انداختن آن.
آب توی چیزی کردن
رقیق کردن محلول های غلیظ با اضافه کردن آب مقطر و کاهش غلظت آن یا به حجم رساندن محلول درون بالن پیمانه ای.